logo_oauw
logo_uw

Katedra Astrofizyki Obserwacyjnej

Wykonywanie obserwacji i analiza pochodzących z nich danych towarzyszy Obserwatorium niewątpliwie od początku jego istnienia. Instrumenty optyczne znajdowały się na dachu budynku w Alejach Ujazdowskich aż do II wojny światowej, przechodząc w międzyczasie liczne modernizacje. Dzisiaj kopuły stanowią tylko funkcję ozdobną i historyczną. W 1938 roku rozpoczęła działalność stacja obserwacyjna Obserwatorium na górze Pop Iwan (2010 m. n.p.m.) w Czarnogórze (dzisiejsza Ukraina) wyposażona w dwa nowoczesne refraktory o średnicy obiektywów 33 i 25 cm. Niestety, wraz z rozpoczęciem II wojny światowej działalność stacji została zawieszona. Zniszczenia wojenne oraz pogorszenie warunków wskutek rozwoju Warszawy, a także zmiany granic państwowych wymusiły umieszczenie teleskopów astronomicznych Obserwatorium w innych lokalizacjach. Obecnie OAUW dysponuje dwie stacjami obserwacyjnymi.

Północna w Ostrowiku, wyposażona w 60 cm teleskop Zeissa systemu Cassegreina zainstalowany w 1973 roku, służy przede wszystkim wykonywaniu fotometrii obiektów zmiennych. W ostatnich latach monitorowane obiekty często pochodzą z alertów generowanych przez bardziej zaawansowane narzędzia czy przeglądy nieba. Stacja odgrywa też znaczącą rolę w procesie dydaktycznym dla studentów astronomii. Teleskop od 2021 roku należy do europejskiej sieci OPTICON-RadioNET Pilot (ORP).

Najważniejszym instrumentem jest jednak zbudowany w 1996 roku teleskop warszawski, znajdujący się w stacji południowej w obserwatorium Las Campanas (LCO) w Chile, wykorzystywany przez projekt OGLE. To największy polski projekt astronomiczny, stanowiący oryginalnie realizację idei prof. Bohdana Paczyńskiego, postulującej potrzebę uruchomienia regularnego przeglądu nieba w poszukiwaniu zjawisk mikrosoczewkowania grawitacyjnego. Przedsięwzięcie rozpoczęto już 4 lata wcześniej, korzystając z czasu obserwacyjnego na innym teleskopie w LCO. Projekt OGLE od kilkudziesięciu lat jest jednym z największych na świecie przeglądów zmienności fotometrycznej nieba.

Dekady pracy projektu OGLE pod kierownictwem prof. Andrzeja Udalskiego przyniosły wyniki mające przełomowe znaczenie dla wielu dziedzin współczesnej astronomii. Zalicza się do nich m.in. wykrycie pierwszego zjawiska mikrosoczewkowania grawitacyjnego w zgrubieniu centralnym Drogi Mlecznej (1993), wykluczenie hipotezy o znacznym udziale tzw. obiektów MACHO w składzie ciemnej materii (2012), pionierskie zastosowanie metod tranzytów (2002) i mikrosoczewkowania (2004) do poszukiwania planet pozasłonecznych, odkrycie i analiza ponad miliona okresowych gwiazd zmiennych, badania struktury Drogi Mlecznej (trójwymiarowa mapa Galaktyki) i Obłoków Magellana oraz scharakteryzowanie populacji planet swobodnych (2017). Dane z OGLE były także kluczowe w opracowaniu najdokładniejszej metody pomiaru odległości do Obłoków Magellana — wzorca odległości we Wszechświecie.

W LCO oraz na wyspach Haleakala i Maui prowadzony jest przegląd ASAS. To zainicjowany w 1997 roku przez prof. Grzegorza Pojmańskiego, system obserwacji typu allsky, którego celem jest detekcja i katalogowanie gwiazd zmiennych o jasności do 14. wielkości gwiazdowej. Stacje opierają się na systemie niewielkich, szerokokątnych teleskopów wraz z kamerami CCD wykonującymi ekspozycje w filtrach V i I. Cały zestaw może być w pełni kontrolowany zdalnie. Dwa sporządzone dotychczas katalogi zawierają w sumie około 65 milionów krzywych blasku.

Obserwatorium poza własnymi projektami obserwacyjnymi, jest również zaangażowane w działanie szeregu innych instrumentów. Flagowym przykładem jest teleskop kosmiczny Gaia (naziemne kampanie obserwacyjne), astronomowie z UW mają także swój udział w obserwatoriach wysokich energii, jak H.E.S.S. i będące w fazie budowy teleskopy CTA.


Skip to content